Vakanüvis, Unkapanı Köprüsü’nü yaptıran Valide Sultan’ı yazdı

Bânisi, Bezmiâlem Valide Sultan’dı

Unkapanı Köprüsü vesilesiyle…

Vakanüvis

İstanbul, kar fırtınasını kâh bekler, kâh kimi yerlerde etkisini hissederken, bir de “Unkapanı Köprüsü derz açıklığı” derdi çıktı.

Neyse ki İstanbul Büyükşehir Belediyesi ekipleri, köprünün ulaşıma kapatılmasını gerektiren bu sorunu 5 saat içerisinde çözebildi. Unkapanı Köprüsü bu olayla gündeme gelirken, köprüyü yaptıran merhum Bezmiâlem Valide Sultan’ı yad etmemek olmazdı.

Zira Valide Sultan, sadece bu köprüyle değil çok sayıda – ama gerçekten çok sayıda – imar faaliyetinin, halkın sorunlarını gidermenin, fakir fukaranın sıkıntısına çare üretmenin arkasındaki isimdi. O, adeta bir “yürüyen iyilik abidesi”ydi. O halde devrine bakalım, analım, hayır dua edelim merhum Valide Sultan’a…

BİR ESİR GÜRCÜ KIZ GELDİ, VALİDE SULTAN OLDU

Bezmiâlem Valide Sultan’ın hayatına dair fazla bir bilgi bulunmuyor. Doğum yeri ve tarihi kesin olarak bilinmiyor. Hakkındaki bazı kayıtlardan, küçük yaşta esirciler eliyle saraya câriye olarak teslim edilen bir Gürcü kızı olduğu biliniyor.

Bezmiâlem, sarayda yetiştirilip eğitildikten sonra Sultan II. Mahmud’un hanımı olmuş, 25 Nisan 1823’te ondan bir şehzade (Abdülmecid) dünyaya getirince “İkinci Kadın”lığa yükselmişti. Sultan Mahmud’un vefatından sonra, on altı yaşını henüz bitirmiş olan oğlu Abdülmecid tahta geçince Bezmiâlem de 30 Haziran 1839’da “Vâlide Sultan” ve “Mehd-i Ulyâ-yı Saltanat” unvanlarını kazanmıştı.

Devlet işlerinde Sultan Abdülmecid’in gerektiğinde yardımcısı, gerektiğinde ise aldığı kararlarının destekleyicisi olan Bezmiâlem Valide Sultan, son derece akıllı, tedbirli, şefkatli ve cömert, dünyevî hırs ve gösterişlerden kendini alıkoymayı başarmış bir insandı. Bezmiâlem Valide Sultan, 2 Mayıs 1853’te Beşiktaş Sarayı’nda vefat etmiş, Çemberlitaş’taki Sultan ll. Mahmud Türbesi’ne defnedilmişti.

HAYRATİYE KÖPRÜSÜ, UNKAPANI KÖPRÜSÜ’NÜN İLK HALİYDİ

Ömrü boyunca hayrat işleriyle ilgilenen Bezmiâlem Valide Sultan, daha genç bir hanımken, vatandaşın Haliç’in iki yakasına geçişte yaşadığı sıkıntıları görerek bir köprü yapılması için talimat vermişti. Köprü, tamamı ahşap malzeme kullanılarak 1836 yılında inşa edilmişti. Valide Sultan olarak pek çok gelir kaynağı bulunan Bezmiâlem Valide Sultan, köprüyü bu gelirlerle yaptırmıştı. Ayrıca o dönem köprü geçişlerinden para alma uygulaması olmasına rağmen, Unkapanı Köprüsü’nden ücretsiz geçilmesini istemişti. Bu nedenle halk köprüye “Hayratiye Köprüsü” adını takmıştı. Köprü, 400 metre boyunda ve 10 metre enindeydi. İstanbul Boğazı ve Marmara Denizi’nden gelen gemilerin Haliç’e girip çıkışını engellememek için açılıp – kapanan şekilde imal edilen köprünün açılış merasimi, bizzat Sultan II. Mahmut tarafından baştanbaşa at sırtında geçilerek yapılmıştı.

Unkapanı Köprüsü, ilerleyen yıllarda pek çok defa elden geçirildi, yıkılıp yeniden yapıldı. Önce 1875’te, bir Fransız şirket tarafından metal köprüye çevrildi. Bu haliyle 1912 yılına kadar hizmet verdi. Aynı yıl bu köprü sökülüp yerine yenisi yapılmışsa da 1936 yılında çıkan şiddetli bir fırtına sonucunda ikinci köprü de yıkılmıştı. Bundan sonra yerine resmi adı “Atatürk Köprüsü” olan bugün de kullanılan köprü inşa edilmişti. Ancak çok uzun yıllardır halk buraya “Unkapanı Köprüsü” demeye alıştığı için köprü bu adla anılmaya devam etmişti. Unkapanı Köprüsü, 1954 yılında asfaltla kaplanmıştı.

DUR DURAK BİLMEDEN HAYRAT İŞLERİNE KOŞTU

Unkapanı Köprüsü’nün hikâyesi böyle… Merhum Bezmiâlem Valide Sultan’ın hayrat işlerine gelince, gerçekten de tarihte bu kadar çok hayır işine imza atan birisi az bulunur. Bezmiâlem Sultan, gerek eşinin gerekse de oğlunun padişahlıkları sırasında devletin kendisine tahsis etmiş olduğu maaş ve diğer gelirlerini, neredeyse sadece fakirleri doyurmak, ihtiyaçlarını gidermek, pek çok hayır eseri yaptırmak yolunda sarfetmişti. Ayrıca tarikat erbabını gözetmeyi, tekke ve dergâhlara büyük bağışlarda bulunmayı da ihmal etmemişti.

MEDİNE’YE HASTANE, KERBELA’YA SEBİL

Valide Sultan Kâbe ve Peygamber Efendimizin (sav) türbesine yönelik çeşitli hizmetlerde de bulunmuş, Mekke’de “Gurebâ-i Müslimin Hastanesi”ni kurmuş, İstanbul’da Eyüp Sultan Vakfı’na büyük destekler sağlamıştı. Yine, bizzat mahalle aralarında dolaşarak fakir ve muhtaçlara doğrudan yardımcı olması da adetiydi. Yetim ve kimsesiz kızları evlendiriyor, borcunu ödemeye gücü yetmeyenlere ve hapse düşmüş kimselerin borçlarını ödüyordu.

VAKFİYELERİ 400 SAYFA TUTUYORDU

Bezmiâlem Vâlide Sultan, hayır işlerini yürütmek için ülkenin çeşitli yerlerinde çok sayıda vakıf kurmuştu. Bu vakıfların devamlılığını sağlamak maksadıyla da gelir getiren sayısız emlâk ve iratı vakıflara tahsis etmişti. Terkos Gölü ve civarı, binlerce dönüm tarla ve araziler, çiftlik ve köyler, dükkân, han ve değirmenler gibi gelirleri yüksek mülkler bu cümledendi. Sultan, o kadar çok vakıf kurmuştu ki, 14 vakfının vakfiyelerinin sayfa 400’ü buluyordu.

GALATA KÖPRÜSÜ VE DOLMAHBAHÇE CAMİİ’Nİ DE O YAPTIRMIŞTI

İşte, Cennet mekân Bezmiâlem Valide Sultan’ın göz kamaştıran “İyilik Listesi”nden bir bölüm: Gurebâ-i Müslimîn Hastanesi (Bugünkü Bezmiâlem Vakıf Üniversitesi Hastanesi), Galata Köprüsü, Darülmaarif (Valide Mektebi), Bezmiâlem Sıbyan Mektebi, Dolmabahçe Camii, Gureba Hastanesi Cami, Beşiktaş-Maçka Valide Çeşmesi, Silivrikapı Bezmiâlem Çeşmesi, Sultanahmet Üçler Çeşmesi, Topkapı Bezmiâlem Çeşmesi, Beşiktaş Cihannümâ Bezmiâlem Çeşmesi, Tarabya Bezmiâlem Çeşmesi, Alibeyköyü Bezmiâlem Çeşmesi, Silivrikapı Abdullah Ağa-Bezmiâlem Çeşmesi, Kasımpaşa Bezmiâlem Çeşmesi, Medine’de Bezmiâlem Sebilleri, Kerbelâ’da Bezmiâlem Sebili.

Bezmiâlem Valide Sultan’ın sık sık kullanmış olduğu mührüne kazılmış şu ibare; onun inanç dünyasını, dünyaya bakışını, manevî şahsiyetini de ortaya koymaktaydı:

“Muhabbetten Muhammed oldu hâsıl / Muhammed’siz muhabbetten ne hâsıl / Zuhûrundan Bezmiâlem oldu vâsıl.”

– M. Hüdai Şentürk, Bezmiâlem Valide Sultan Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi

– Bezmiâlem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, “Vakıf Kurucumuz” sayfası, https://bezmialemhastanesi.com/tr/Sayfalar/kurumsal/vakif-kurucumuz.aspx